„WSTYDLIWE” CHOROBY – CZĘŚĆ I

W artykułach miesiącach zajmowaliśmy się niektórymi chorobami jelit. W artykule o nowotworach, wspomniałem, że najczęstszą przyczyną dolegliwości ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego są niegroźne lecz dokuczliwe schorzenia. Podkreśliłem jednak i robię to raz jeszcze, że nie wolno samemu stawiać rozpoznania i leczyć się.  Koniecznie trzeba odwiedzić chirurga!  Może się zdarzyć, że u osoby od lat "leczone"j z powodu na przykład hemoroidów rozwinął się rak. Każda zmiana w charakterze czy wyglądzie stolca, powinna skłaniać do konsultacji z lekarzem. Obserwujmy stolec codziennie, a zwłaszcza gdy jego wydaleniu towarzyszy ból czy inne niemiłe dolegliwości. Nie bójmy się i nie unikajmy badania odbytnicy przez chirurga. To miejsce niczym nie różni się od innych okolic ciała!

Po tym wstępie przejdźmy do rzeczy. Odbytnica to ostatni odcinek (około 20 cm) jelita grubego. Jej ujście zewnętrzne nazywamy odbytem. Najważniejszą rolę odgrywają w nim zwieracze. To dwa okrężne mięśnie, które zamykają odbyt, powodując utrzymywanie gazów i stolca. Są one zależne od naszej woli i dzięki nim możemy oddać stolec lub gazy w miejscu i czasie jaki nam odpowiada. Nie należy jednak przesadnie unikać oddawania stolca, gdy czujemy taka potrzebę, gdyż prowadzi to do tak zwanych zaparć nawykowych. U osób chorych na cukrzycę w przypadkach znacznych odchyleń w glikemii, mogą zdarzać zaburzenia perystaltyki powodujące zaparcia bądź biegunki. 

Istnienie zwieraczy odbytu powoduje podwyższenie ciśnienia w odbytnicy, obecność fałdów błony śluzowej, różnego rodzaju gruczołów oraz kału zawierającego olbrzymią ilość bakterii, stwarza korzystne warunki do powstawania różnego rodzaju procesów chorobowych w tej okolicy. Ich wspólną cechą jest znaczna bolesność, spowodowana bogatym unerwieniem okolicy krocza.  Typowy obraz pacjenta z tego typu schorzeniem, to człowiek  który woli stać lub siada na jednym pośladku. Choć jak wspomniałem choroby te zwykle nie są niebezpieczne, w przypadku np. ropni okołoodbytniczych nieprawidłowo leczonych ( lub nie leczonych) mogą prowadzić do poważnych komplikacji.

Jakie choroby najczęściej lokalizują się w okolicy odbytu?

Zacznijmy więc od najbardziej popularnego schorzenia odbytu czyli hemoroidów. Zwane są ona także guzkami krwawniczymi, a czasami choć nazwa ta nie jest  poprawna żylakami odbytu.  Okazuje się, że każdy z nas posiada hemoroidy, są one bowiem składnikiem mechanizmu zwieraczowego odbytu - zapobiegają częściowo bezwiednemu odchodzeniu gazów. Dopiero zmiany chorobowe w ich obrębie powodują, że stają się one dokuczliwe. Zaczynają krwawić, co objawia się obecnością pasemek krwi na stolcu a z biegiem czasu zsuwają się w dół i pojawiają się na zewnątrz odbytu. Początkowo są tylko powiększone i okresowo pokrwawiają (I stopień) II stopień to guzki wypadające poza odbyt po oddaniu stolca ale cofające się samoistnie. W III stopniu choroby wypadają poza odbyt przy kaszlu, kichaniu czy oddawaniu moczu i oczywiście defekacji i trzeba je odprowadzić palcem. Stopień IV to stan, gdy cały czas hemoroidy są na zewnątrz odbytu i nie można ich odprowadzić. Oprócz krwawienia objawami choroby jest ból, często bardzo dokuczliwy, świąd, zanieczyszczanie bielizny czy nawet częściowe nietrzymanie stolca. Wypadnięty hemoroid może ulec zakrzepowi co manifestuje się nagłym, niezwykle silnym bólem. Taki stan wymaga szybkiej operacji.

Dlaczego i u kogo powstają hemoroidy?

Wspomniałem, że każdy posiada niezmienione hemoroidy. Dlaczego ulegają one zmianom chorobowym? Problem nie jest do końca wyjaśniony. Najprawdopodobniej odgrywa tu rolę konsystencja stolca i skłonności do nawykowych zaparć. Twardy stolec spycha guzki w dół, powodując ich niedokrwienie i uszkodzenie. Taki stan trwający kilka lat powoduje całkowite wypadnięcie guzków. Ciąża również sprzyja wypadaniu hemoroidów na skutek zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej. U wielu kobiet wkrótce po porodzie pojawia się krwawienie i wypadanie hemoroidów. Stany zapalne w odbytnicy również sprzyjają rozwojowi choroby. Nie bez znaczenia jest dieta. Alkohol, kawa, mocna herbata i przyprawy mogą powodować  opisane objawy lub  nawroty wyleczonych uprzednio zmian.

Kiedy i jak się leczyć?

Przede wszystkim należy upewnić się czy to rzeczywiście hemoroidy są przyczyna naszych dolegliwości. Podstawowym badaniem jest oglądanie okolicy odbytu i badanie palcem. W przypadkach wątpliwych chirurg wykona nam rektoskopię czyli oglądanie wnętrza odbytnicy. Po potwierdzeniu diagnozy początkowe leczenie jest zachowawcze. W wielu przypadkach jest ono całkowicie skuteczne. Dotyczy to zmian w stopniu I i II. Należy usunąć z diety szkodliwe, wymienione powyżej produkty, a przede wszystkim zadbać aby stolec nie był twardy. Najprostszą metodą jest zwiększenie ilości wypijanych płynów. Poza tym w naszej diecie musza znaleźć się takie produkty ja warzywa, owoce (oprócz bananów), otręby i chleb razowy. Ta tak zwana bogatoresztkowa dieta powoduje zmiękczanie stolca i ustąpienie zaparć. U cukrzyków rzecz jasna, dietę należy skonsultować z diabetologiem.  Leczenie dietetyczne uzupełnia się lekami. Najczęściej stosujemy preparaty doustne  diosminy (leki flebotropowe), które poprawiają przepływ krwi w guzkach i powoduje ustępowanie obrzęku. Duże znaczenie mają również czopki i maści. Bardzo ważne jest uregulowanie wypróżnień. Nie należy przede wszystkim bez potrzeby ich unikać.

Leczenie operacyjne zaleca się w stopniu III i IV choroby, przy występowaniu obfitych krwawień jak również przy zakrzepicy i zapaleniu wypadniętego guzka. Metod leczenia operacyjnego jest wiele i każdy ośrodek chirurgiczny ma opracowane własne sposoby postępowania. Na granicy leczenia zachowawczego i operacyjnego znajduje się zakładanie na guzki specjalnych gumek, które powodują ich niedokrwienie i samoistne odpadanie, zamrażanie i obliteracja ( podawanie igłą specjalnej substancji, która powoduje włóknienie i zmniejszanie się guzka). Takie zabiegi nie wymagają znieczulenia, lecz najczęściej należy go kilkakrotnie powtórzyć. Te ostanie metody staja się coraz bardziej popularne.

Ściśle operacyjne techniki wymagają znieczulenia ogólnego lub zewnątrzoponowego. Polegają one na wycinaniu guzków i podwiązywaniu naczyń doprowadzających do nich krew. Wprowadzono do chirurgii hemoroidów staplery to jest specjalne urządzenia mechaniczne do wycinania obszaru błony śluzowej odbytnicy wraz z guzkami lecz metoda ta nie zyskała popularności (bywały powikłania dość ciężkie).

Wszystkie te metody maja swoje plusy i minusy i chirurg dobiera je indywidualnie do każdego pacjenta. Przy bardzo zaawansowanych zmianach operacje wykonuje się dwa lub trzy razy, gdyż wycięcie wszystkich zmian spowodowały zwężenie odbytu.

Następne schorzenie dające znaczne dolegliwości to szczelina odbytu. Jest ona niegojącym się pęknięciem błony śluzowej odbytnicy. Trwa w niej przewlekły stan zapalny. Każde wydalenie stolca powoduje silny ból i szczypanie. W skrajnych przypadkach chory unika wypróżnień co może być przyczyną poważnych następstw. Na stolcu może pojawić się krew.  Często szczelinie towarzyszy mały guzek na zewnątrz odbytu (tzw. wartowniczy) mylony z hemoroidem.

Zachowawcze leczenie szczeliny polega podobnie jak w przypadku hemoroidów regulacji wypróżnień. Zmiękczenie stolca i zastosowanie maści i czopków  prowadzi nieraz do ustąpienia objawów. Stosuje się też maści zawierające nitroglicerynę , które powodują zwiotczenie zwieracza odbytu , gdyż uważa się że jego zwiększone napięcie podtrzymuje obecność szczeliny. Bardzo dobrze działa nasiadówka z ciepłej wody po oddaniu stolca przez około 10 min. Napięcie zwieracza zmniejsza się wtedy znacząco a umycie okolicy z kału znosi częściowo ból. Oporna na leczenie zachowawcze szczelina jest wskazaniem do zabiegu operacyjnego. Polega on na rozszerzeniu odbytu i wycięciu zmienionych zapalnie tkanek, a także niekiedy przecięcie części aparatu zwieraczowego. Operacje obarczone są jednak niebezpieczeństwem nietrzymania stolca. 

Duży niepokój mogą wzbudzić zmiany wokół odbytu zwane kłykcinami kończystymi. Są to   miękkie narośla łatwo krwawiące po kontakcie z papierem toaletowym. Ich przyczyną są wirusy, podobne do tych, które powodują brodawki na palcach (popularne kurzajki). Kłykciny należy usunąć, gdyż po kilku latach mogą zmienić się w nowotwór. Można to osiągnąć stosując specjalne płyny lub maści, lecz zazwyczaj najpierw usuwa się je chirurgicznie.  

 

W części drugiej omówimy zapalne choroby odbytu i odbytnicy- ropnie i przetoki oraz torbiel włosowatą.