Trzustka przez wiele wieków była
narządem tajemniczym. Dawni anatomowie, choć opisywali ją w czasie sekcji
zwłok, nie potrafili dać odpowiedzi co do jej roli w organizmie człowieka. Narząd
ten jest ukryty głęboko w jamie brzusznej za żołądkiem, a kształtem przypomina podłużną
bułkę. We wnętrzu trzustki przebiega przewód zwany od nazwiska odkrywcy przewodem
Wirsunga Uchodzi on do dwunastnicy, zazwyczaj razem z przewodem żółciowym. Ten
fakt ma duże znaczenie dla rozwoju pewnych chorób trzustki. Do owego przewodu wewnątrz
trzustki uchodzą mniejsze przewodziku wiodące doń sok trzustkowy z poszczególnych
gronek, z jakich zbudowany jest nasz narząd. Sok zawiera enzymy trawienne
jeszcze nieczynne ale już przygotowane do trawienia.
Jaka jest więc rola trzustki w
naszym życiu?
Po pierwsze wydziela ona wzmiankowane
już enzymy trawienne, czyli substancje
pomagające w rozkładaniu i przyswajaniu zjedzonego pokarmu. Enzymy te
wydzielana są do dwunastnicy poprzez przewód Wirsunga i tam razem z żółcią
pochodzącą z wątroby, zaczynają proces trawienia. Paradoksalnie, te właśnie
jakże potrzebne enzymy są niekiedy przyczyna groźnych zmian w trzustce. Uczynniają
się dopiero w świetle jelita. Mamy tu cała gamę enzymów trawiących białko,
tłuszcze i cukry.
Drugą istotną rolą trzustki,
odkrytą dopiero około roku 1920 jest wydzielanie insuliny czyli hormonu
sterującego poziomem cukru (glukozy) we krwi. Ludzie cierpiący na cukrzycę,
maja uszkodzone właśnie komórki trzustki wydzielające insulinę. Komórki owe skupione
są w miąższu trzustki w grupy tzw. wyspy Langerhansa
Widzimy więc, że trzustka spełnia
niezwykle ważne i istotne zadania a jej choroby mają wpływ na działanie całego
organizmu.
Jakie schorzenia mogą zaistnieć w
obrębie trzustki?
Dwojaka jej rola powoduje, że uszkodzone może być tzw. część
zewnątrzwydzielnicza czyli produkująca enzymy oraz wewnątrzwydzielnicza czyli
odpowiedzialna za produkcję insuliny. Odkrycie roli insuliny, a następnie
uzyskanie jej jako leku pozwoliło na przeżycie ludzi chorych na cukrzycę,
zwłaszcza tak zwana insulinozależną (u dzieci i młodzieży). Podejmuje się próby
przeszczepiana trzustki lub tylko komórek produkujących insulinę, lecz nadal
podstawą leczenia są podskórne iniekcje insuliny.
Cukrzyca, choć nie leczona jest
chorobą śmiertelną dzięki zastosowaniu coraz lepszych preparatów insuliny i
sposobów jej podawania nie stanowi już bezpośredniego zagrożenia życia. Oczywiście
ma swoje powikłania i z wiekiem doprowadza do poważnych zmian w nerkach, oku i
innych narządach.
Okazuje się, że o wiele groźniejsze
mogą być schorzenia tej części trzustki, która wydziela enzymy. Wyróżniamy tu
zapalenia ostre i przewlekłe oraz nowotwory.
Przyczyna nowotworów jest nie do
końca poznana. Anatomiczne położenie trzustki powoduje, że jest ona trudno dostępna
badaniu. Dopiero wprowadzenie USG, tomografii komputerowej oraz badań endoskopowych
(ERCP) poprawiło nieco wykrywalność tego groźnego schorzenia. Objawy raka
zależą od jego lokalizacji w samej trzustce. Jeżeli guz wzrasta blisko
dwunastnicy, w tzw. głowie trzustki, często pierwszym objawem bezbolesna
żółtaczka. Spowodowana ona jest uciskiem guza na przewód żółciowy, który jak
wspomnieliśmy uchodzi razem z przewodem trzustkowym. W przypadku guzów zlokalizowanych
w trzonie i ogonie trzustki ( części oddalone od dwunastnicy) objawem jest ból,
często promieniujący do kręgosłupa. Zdarza się, że chory leczony jest właśnie
na kręgosłup, a guz rozwija się. Niestety raki trzustki należą do chorób
najbardziej podstępnych i w wielu przypadkach, gdy dają już objawy na radykalne
leczenie jest za późno.
Leczenie jest tylko chirurgiczne i
polega na usunięciu trzustki często wraz z dwunastnicą i śledzioną. Jeżeli nie
można wykonać operacji leczącej, stosuje się zabiegi zapewniający odpływ żółci
do jelit i swobodne przechodzenie pokarmu z ominięciem guza. Niekiedy nagle pojawiająca
się cukrzyca zapowiada rozwój nowotworu. Istnieje kilka typów nowotworów
trzustki lecz najbardziej rozpowszechniony jest gruczolakorak. Warto dodać, że palenie
tytoniu i przewlekły alkoholizm sprzyjaj rozwojowi tej groźniej choroby.
Niemniej groźne jest ostre zapalnie
trzustki. Ta choroba powstaje na skutek obecności kamieni w pęcherzyku
żółciowym, drogach żółciowych lub na skutek alkoholizmu. Mechanizm rozwoju choroby
nie jest do końca poznany. Prawdopodobnie na skutek obecności kamieni żółciowych
dochodzi do zarzucania żółci do trzustki
( co ułatwia wspólne ujście przewodów żółciowego i trzustkowego). W przypadkach
alkoholizmu przyczyna jest prawdopodobnie toksyczne uszkodzenie komórek
trzustki przez alkohol. Na skutek tych zmian, enzymy zamiast działać dopiero w
jelitach rozpoczynają trawienie w samej trzustce powodując jej niszczenie. Wydzielające
się wówczas substancje przedostają się do krwi powodując ciężką ogólnoustrojową
chorobę. Zahamowanie tego procesu jest niezwykle trudne. W 20% przypadków
dochodzi do całkowitego zniszczenia trzustki i wielu okolicznych narządów, co zazwyczaj
prowadzi do śmierci w wyniku krwawień i ogólnego zakażenia. W pozostałych przypadkach udaje się bardzo
intensywnym leczeniem uratować chorego. Ciekawostką historyczną jest fakt, że
prawdopodobnie ofiarą zapalenia trzustki był Aleksander Macedoński, który po
jednej ze zwycięskich bitew ucztował ze swoimi przyjaciółmi, nadużywając alkoholu
i tłustego jedzenia. Opis jego śmierci odpowiada właśnie ciężkiemu przebiegowi tej choroby.
Jakie są objawy ostrego zapalenia
trzustki?
Dominują dwa: ból i wymioty. Może
pojawić się nieznaczne zażółcenie skóry. Ból ustępuje dopiero po podaniu
narkotyku. Jeżeli przebieg choroby jest stosunkowo lekki, to po zastosowaniu
głodówki, sondy do żołądka, antybiotyków i kroplówek dolegliwości ustępują. Po
wyleczeniu ostrego stanu należy usunąć przyczynę a więc wykonać wycięcie
pęcherzyka żółciowego z kamieniami, a w przypadku alkoholowego pochodzenia
choroby podjąć leczenie antyalkoholowe. Każde następne zapalenie trzustki może
okazać się śmiertelne. Jeżeli mimo intensywnego leczenia objawy nie ustępują, a
nawet dochodzi do pogorszenia, można zastosować leczenie operacyjne polegające
na usuwaniu zniszczonej części narządu i drenowaniu brzucha. Są to zabiegi
bardzo trudne i obciążające dla chorego. Śmiertelność jest bardzo wysoka. Niekiedy pomocna jest endoskopowa
sfinkterotomia (poszerzenie ujścia przewodu żółciowego) i usunięcie kamieni z
dróg żółciowych.
Długotrwały alkoholizm, a w
rzadszych przypadkach inne przyczyny doprowadzają do tzw. przewlekłego
zapalenia trzustki. Istotą choroby jest postępujące włóknienie narządu, który w
ten sposób zaczyna tracić swą funkcję. Przestaje wydzielać potrzebne enzymy a
przewód zostaje zaczopowany tzw. kamieniami trzustkowymi. Taka trzustka nie
jest w stanie zapewnić trawienia i część spożytego pokarmu nie jest
przyswajana. Prowadzi to do biegunek oraz znacznej utraty wagi na skutek
niedożywienia. Po każdym posiłku występują bardzo silne bóle, więc chorzy
unikają jedzenia, co prowadzi do dalszego wyniszczenia organizmu. W skrajnych
przypadkach dorośli mężczyźni ważą 40 kg lub mniej. Leczenie tej postaci zapalenia
jest początkowo zachowawcze. Oprócz powstrzymania się od spożywania alkoholu,
należy przestrzegać diety trzustkowej (z ograniczeniem tłuszczów), oraz
przyjmować preparaty zastępujące enzymy trzustkowe np. "Kreon",
"Panzytrat" i podobne.
Pomagają one w procesie trawienia. Jeżeli taka terapia nie jest
skuteczna należy zastosować metody operacyjne, które zazwyczaj polegają na
wycięciu części lub całej zmienionej trzustki. Łączy się to z przyjmowaniem owych
preparatów do końca życia. Tacy chorzy
skazani są również na stosowanie insuliny, gdyż po wycięciu trzustki brakuje
komórek ją wydzielających. Jest to cukrzyca spowodowana operacją.
Widzimy więc, że trzustka jest
ważnym i delikatnym narządem. Dbajmy o nią, zwłaszcza gdy jedząc karkówkę z
grilla otwieramy kolejne "pół litra"