PIERWSZY DZWONEK

Tytuł artykułu nie oznacza bynajmniej, że będziemy zajmować się problemami szkoły. Nie, po prostu omówimy pierwsze objawy niektórych chorób przewodu pokarmowego, co być może pozwoli na wczesne ich wykrycie. Nasz organizm posiada wiele systemów ostrzegawczych. Są one właśnie niczym dzwonki w teatrze ostrzegające o końcu przerwy, jeżeli zareagujemy na pierwszy na pewno nie stracimy nic z akcji sztuki. Warto więc wsłuchiwać się w odgłosy naszego ciała... . 

Najważniejszym sygnałem jest zawsze ból. Nikt nie lubi bólu, w wielu jednak przypadkach jest on błogosławieństwem, gdyż ostrzega przed czymś znacznie gorszym. Ale objawy chorób to nie tylko ból. Wiele z nich przebiega podstępnie i właśnie ona są najtrudniejsze do rozpoznania. Spróbujmy zatem odszyfrować mowę organizmu.

Zaczniemy „od góry” czyli od jamy ustnej. Najważniejsza jest oczywiście higiena. Każdy wie, że należy dbać o zęby, myć je itp., a jednak stan zębów Polaków jest katastrofalny. Nie chodzi tu tylko o względy estetyczne. W końcu jeżeli ktoś zamiast zębów chce mieć „pieńki” to jego sprawa. Jeżeli za jedyną formę leczenia ktoś uznaje wyrwanie zęba, z którym nie sposób żyć to też jego sprawa. Ale nie do końca. Zęby to nie ozdoba. Nie leczona próchnica  może stać się przyczyną wielu chorób pozornie nie mających związku z zębami. Wymieńmy choćby raka przełyku czy infekcje dotyczące nawet mózgu. Te choroby powodują śmierć!

Nieprzyjemny zapach z ust często jest przyczyną wizyty u lekarza. Najpierw należy wykluczyć próchnicę zębów(stomatolog), zapalenie w obrębie jamy ustnej i gardła (laryngolog). Następnie szukamy chorób wątroby, żołądka i przełyku. Czasami nie udaje się wykryć żadnej przyczyny. Ograniczenie tłuszczów w diecie może przynieść pozytywny efekt, lecz niekiedy objawu tego nie da się całkowicie wyeliminować.

Zaburzenia połykania mogą mięć tło neurologiczne, lecz częściej są objawami chorób przełyku. Utrudnienie w przełykaniu pokarmów stałych, a zwłaszcza płynnych to groźny objaw. Konieczna jest wizyta u gastrologa lub chirurga aby wykluczyć tło nowotworowe. Objawem chorób przełyku może być również nadmierne ślinienie. Zaleganie pokarmu w przełyku i jego „ulewanie” połączenie niekiedy z zachłyśnięciem to również ważny powód do niezwłocznej wizyty u lekarza. Więcej szczegółów znajdą Państwo w artykule o przełyku i jego chorobach.

Zgaga to bardzo częsta dolegliwość pacjentów poradni gastrologicznych. Jej przyczyną jest (najczęściej) tak zwana choroba refluksowa czyli zarzucanie treści  żołądkowej z powrotem do przełyku. To kwas solny zawarty w soku żołądkowym jest odpowiedzialny za tę dolegliwość. Przyczyny refluksu (cofania się) to zazwyczaj przepuklina rozworu przełykowego czyli częściowe wpuklanie się żołądka do klatki piersiowej lub osłabienie mechanizmów mających za zadanie utrzymanie treści żołądka w jego obrębie. Nie leczony refluks może doprowadzić do powstania raka dolnego odcinka przełyku.

Wymioty i nudności to oprócz bólu podstawowe objawy chorób przewodu pokarmowego. W poszukiwaniu ich przyczyn ważne jest jaki mają charakter (treść pokarmowa, krew) i kiedy pojawiły się. Wymioty treścią krwistą lub niekiedy czystą krwią to objaw ciężkiego, zagrażającego życiu krwotoku z wrzodu trawiennego lub żylaków przełyku. Tylko natychmiastowe leczenie endoskopowe a czasem operacyjne może uratować życie.

Wymioty zazwyczaj rozpoczynają się od zwrócenia treści pokarmowej, później w wymiocinach pojawia się sok żołądkowy i żółć. Jeżeli ich przyczyną  jest niedrożność, może dojść do zwracania treści jelitowej. W przypadku zwężenia odźwiernika (przejście z  żołądka do dwunastnicy) po około pół godzinie po posiłku następuje jego zwrócenie w formie prawie niezmienionej. Wymioty w ostrym zapaleniu trzustki pojawiają się wraz z silnymi bólami, często po nadużyciu alkoholu. Taki obraz może towarzyszyć również atakowi kolki żółciowej. Nudności i wymioty to też jeden z wiodących objawów zapalenia wyrostka (patrz artykuł o tym) Pamiętajmy, że dzieci reagują wymiotami na wiele chorób często nie mających nic wspólnego z przewodem pokarmowym.

W chorobie wrzodowej ból w górnej części brzucha występuje zazwyczaj w okresie wiosennym i jesiennym. Może on pojawiać się na czczo (wrzód dwunastnicy) lub po posiłku (wrzód żołądka). Zdarza się, że pierwszym objawem wrzodów jest nagły krwotok lub niezwykle silny ból spowodowany przedziurawieniem. Warto tu zaznaczyć, że nie powinno rozpoczynać się leczenia bez ostatecznego zdiagnozowania, gdyż podobne objawy spotykamy w przypadku raka żołądka.

Wśród bólów brzucha rozróżniamy co najmniej dwa rodzaje: bóle kolkowe i bóle stałe. Bóle stałe charakterystyczne są właśnie dla choroby wrzodowej, chorób trzustki, niektórych nowotworów. Bóle kolkowe spowodowane są zamknięciem odpływu z jakiegoś narządu. Klasycznym przykładem jest kolka żółciowa. Kamień zamyka odpływ żółci z pęcherzyka, a ten pod wpływem pokarmu kurczy się. Kolka nerkowa występuje, gdy kamień zamyka drogę odpływu moczu. Kolki pojawiają się nagle, są bardzo silne, a chory nie potrafi ich dokładnie umiejscowić („boli cały brzuch”).  Badania  USG zazwyczaj  dość dobrze wyjaśniają przyczynę dolegliwości. Początkowo skuteczne jest stosowanie leków rozkurczowych, lecz zazwyczaj w przypadku kamieni żółciowych ostatecznym lekarstwem jest skalpel.

Kolkom żółciowym towarzyszą nudności, uczucie goryczy w ustach. Może pojawić się obawa przed jedzeniem, aby nie wywołać ponownego ataku.

Zmiana koloru skóry bywa również objawem chorób. Bladość powłok świadczy o niedokrwistości, która przebiegając skrycie może świadczyć o nowotworze jelita grubego lub innym ciężki zaburzeniu w obrębie przewodu pokarmowego. Najbardziej charakterystyczne jest jednak zażółcenie. Ten objaw powstaje na skutek wielu zmian chorobowych doprowadzających do powstania żółtaczek. Gromadzenie się bilirubiny (produktu rozkładu krwinek czerwonych) w skórze następuje z dwóch powodów. W żółtaczkach mechanicznych dochodzi do zablokowania odpływu żółci do jelit. Przyczyną  takiego stanu są najczęściej kamienie żółciowe lub nowotwór wątroby czy trzustki. W przypadku żółtaczek miąższowych, wśród których najczęstsze są tzw. zakaźne, uszkodzona wątroba nie jest w stanie prawidłowo oczyszczać krwi. Często zdarza się, że ktoś z otoczenia zauważy żółty kolor naszej skóry lub białkówek oczu. Nie wolno lekceważyć tego sygnału (również patrz artykuł o wątrobie).

W zaawansowanej marskości wątroby, która jest następstwem alkoholizmu lub przebytego zapalenia, może pojawić się wodobrzusze czyli gromadzenie się płynu w jamie brzusznej. Częste są tu również obrzęki kończyn dolnych, żółtaczka i ogólne wyniszczenie.  

Silne, przewlekłe bóle promieniujące do kręgosłupa, nasilające się po zjedzeniu tłuszczów mogą świadczyć o przewlekłym zapaleniu trzustki lub jej nowotworze. Najczęściej przewlekłe zapalenie występuje u nałogowych alkoholików, choć nie jest to regułą. Rak trzustki należy do podstępnych, skąpoobjawowych schorzeń i bywa rozpoznawany niestety późno. Napiszemy wkrótce o nim.  

Wzdęcia, nadmierna ilość gazów i kurczowe bóle brzucha to bardzo częste skargi. Jako objawy są one niecharakterystyczne i najczęściej kryje się za nimi zespół jelita drażliwego. Jeżeli jednak nie ustępują po próbie leczenia należy wykonać badania w celu wykluczenie groźniejszych chorób a przede wszystkim raka. Skoro o raku mowa to pamiętajmy, że każde pojawienie się krwi w stolcu musi być wyjaśnione przez lekarza. Nie leczmy się sami „na hemoroidy” bo rak bardzo „lubi” opieszałych pacjentów i lekarzy.  Jeżeli zauważymy zmianę charakteru wypróżnień lub uczucie niepełnego wypróżnienia, to również nie zwlekajmy z wizytą u chirurga. Jeżeli ktoś przez całe życie miał skłonność do zaparć, a nagle zaczyna miewać biegunki, to już następnego dnia powinien być w poradni. Pojawienie się wąskiego, tzw. ołówkowatego stolca to następny powód odwiedzenia naszego lekarza.

Pamiętajmy, że większość chorób odbytu i odbytnicy to stany zapalne i hemoroidy, jednak musi to stwierdzić chirurg. Najlepszym badaniem jest kolonoskopia (patrz artykuł) i każdy obywatel około 50-go roku życia powinien wykonać sobie takie badanie.

Doszliśmy w ten sposób do końca przewodu pokarmowego. Omówiliśmy najważniejsze objawy chorobowe. Oczywiście to tylko muśnięcie tematu. Wiele chorób rozwija się skrycie, lecz większość jest lekceważona przez samych chorych, a niekiedy również niestety przez lekarzy. Nie zapominajmy o jednym. Choroby nie da się oszukać, zaczarować, odczynić czy co tam jeszcze. Ją można tylko rozpoznać i leczyć. Im wcześniej tym lepiej. W teatrze są trzy dzwonki. W życiu czasami tylko jeden, a w dodatku cichutki.