CHOROBY TRZUSTKI

Trzustka przez wiele wieków była narządem tajemniczym. Dawni anatomowie, choć opisywali ją w czasie sekcji zwłok, nie potrafili dać odpowiedzi co do jej roli w organizmie człowieka. Narząd ten jest ukryty głęboko w jamie brzusznej za żołądkiem, a kształtem przypomina podłużną bułkę. We wnętrzu trzustki przebiega przewód zwany od nazwiska odkrywcy przewodem Wirsunga Uchodzi on do dwunastnicy, zazwyczaj razem z przewodem żółciowym. Ten fakt ma duże znaczenie dla rozwoju pewnych chorób trzustki. Do owego przewodu wewnątrz trzustki uchodzą mniejsze przewodziku wiodące doń sok trzustkowy z poszczególnych gronek, z jakich zbudowany jest nasz narząd. Sok zawiera enzymy trawienne jeszcze nieczynne ale już przygotowane do trawienia.

Jaka jest więc rola trzustki w naszym życiu?

Po pierwsze wydziela ona wzmiankowane już  enzymy trawienne, czyli substancje pomagające w rozkładaniu i przyswajaniu zjedzonego pokarmu. Enzymy te wydzielana są do dwunastnicy poprzez przewód Wirsunga i tam razem z żółcią pochodzącą z wątroby, zaczynają proces trawienia. Paradoksalnie, te właśnie jakże potrzebne enzymy są niekiedy przyczyna groźnych zmian w trzustce. Uczynniają się dopiero w świetle jelita. Mamy tu cała gamę enzymów trawiących białko, tłuszcze i cukry.

Drugą istotną rolą trzustki, odkrytą dopiero około roku 1920 jest wydzielanie insuliny czyli hormonu sterującego poziomem cukru (glukozy) we krwi. Ludzie cierpiący na cukrzycę, maja uszkodzone właśnie komórki trzustki wydzielające insulinę. Komórki owe skupione są w miąższu trzustki w grupy tzw. wyspy Langerhansa

Widzimy więc, że trzustka spełnia niezwykle ważne i istotne zadania a jej choroby mają wpływ na działanie całego organizmu.

Jakie schorzenia mogą zaistnieć w obrębie trzustki?

Dwojaka jej rola  powoduje, że uszkodzone może być tzw. część zewnątrzwydzielnicza czyli produkująca enzymy oraz wewnątrzwydzielnicza czyli odpowiedzialna za produkcję insuliny. Odkrycie roli insuliny, a następnie uzyskanie jej jako leku pozwoliło na przeżycie ludzi chorych na cukrzycę, zwłaszcza tak zwana insulinozależną (u dzieci i młodzieży). Podejmuje się próby przeszczepiana trzustki lub tylko komórek produkujących insulinę, lecz nadal podstawą leczenia są podskórne iniekcje insuliny.

Cukrzyca, choć nie leczona jest chorobą śmiertelną dzięki zastosowaniu coraz lepszych preparatów insuliny i sposobów jej podawania nie stanowi już bezpośredniego zagrożenia życia. Oczywiście ma swoje powikłania i z wiekiem doprowadza do poważnych zmian w nerkach, oku i innych narządach.

Okazuje się, że o wiele groźniejsze mogą być schorzenia tej części trzustki, która wydziela enzymy. Wyróżniamy tu zapalenia ostre i przewlekłe oraz nowotwory.

Przyczyna nowotworów jest nie do końca poznana. Anatomiczne położenie trzustki powoduje, że jest ona trudno dostępna badaniu. Dopiero wprowadzenie USG, tomografii komputerowej oraz badań endoskopowych (ERCP) poprawiło nieco wykrywalność tego groźnego schorzenia. Objawy raka zależą od jego lokalizacji w samej trzustce. Jeżeli guz wzrasta blisko dwunastnicy, w tzw. głowie trzustki, często pierwszym objawem bezbolesna żółtaczka. Spowodowana ona jest uciskiem guza na przewód żółciowy, który jak wspomnieliśmy uchodzi razem z przewodem trzustkowym. W przypadku guzów zlokalizowanych w trzonie i ogonie trzustki ( części oddalone od dwunastnicy) objawem jest ból, często promieniujący do kręgosłupa. Zdarza się, że chory leczony jest właśnie na kręgosłup, a guz rozwija się. Niestety raki trzustki należą do chorób najbardziej podstępnych i w wielu przypadkach, gdy dają już objawy na radykalne leczenie jest za późno.

Leczenie jest tylko chirurgiczne i polega na usunięciu trzustki często wraz z dwunastnicą i śledzioną. Jeżeli nie można wykonać operacji leczącej, stosuje się zabiegi zapewniający odpływ żółci do jelit i swobodne przechodzenie pokarmu z ominięciem guza. Niekiedy nagle pojawiająca się cukrzyca zapowiada rozwój nowotworu. Istnieje kilka typów nowotworów trzustki lecz najbardziej rozpowszechniony jest gruczolakorak. Warto dodać, że palenie tytoniu i przewlekły alkoholizm sprzyjaj rozwojowi tej groźniej choroby.  

Niemniej groźne jest ostre zapalnie trzustki. Ta choroba powstaje na skutek obecności kamieni w pęcherzyku żółciowym, drogach żółciowych lub na skutek alkoholizmu. Mechanizm rozwoju choroby nie jest do końca poznany. Prawdopodobnie na skutek obecności kamieni żółciowych dochodzi do  zarzucania żółci do trzustki ( co ułatwia wspólne ujście przewodów żółciowego i trzustkowego). W przypadkach alkoholizmu przyczyna jest prawdopodobnie toksyczne uszkodzenie komórek trzustki przez alkohol. Na skutek tych zmian, enzymy zamiast działać dopiero w jelitach rozpoczynają trawienie w samej trzustce powodując jej niszczenie. Wydzielające się wówczas substancje przedostają się do krwi powodując ciężką ogólnoustrojową chorobę. Zahamowanie tego procesu jest niezwykle trudne. W 20% przypadków dochodzi do całkowitego zniszczenia trzustki i wielu okolicznych narządów, co zazwyczaj prowadzi do śmierci w wyniku krwawień i ogólnego zakażenia.  W pozostałych przypadkach udaje się bardzo intensywnym leczeniem uratować chorego. Ciekawostką historyczną jest fakt, że prawdopodobnie ofiarą zapalenia trzustki był Aleksander Macedoński, który po jednej ze zwycięskich bitew ucztował ze swoimi przyjaciółmi, nadużywając alkoholu i tłustego jedzenia. Opis jego śmierci odpowiada właśnie  ciężkiemu przebiegowi tej choroby. 

Jakie są objawy ostrego zapalenia trzustki?

Dominują dwa: ból i wymioty. Może pojawić się nieznaczne zażółcenie skóry. Ból ustępuje dopiero po podaniu narkotyku. Jeżeli przebieg choroby jest stosunkowo lekki, to po zastosowaniu głodówki, sondy do żołądka, antybiotyków i kroplówek dolegliwości ustępują. Po wyleczeniu ostrego stanu należy usunąć przyczynę a więc wykonać wycięcie pęcherzyka żółciowego z kamieniami, a w przypadku alkoholowego pochodzenia choroby podjąć leczenie antyalkoholowe. Każde następne zapalenie trzustki może okazać się śmiertelne. Jeżeli mimo intensywnego leczenia objawy nie ustępują, a nawet dochodzi do pogorszenia, można zastosować leczenie operacyjne polegające na usuwaniu zniszczonej części narządu i drenowaniu brzucha. Są to zabiegi bardzo trudne i obciążające dla chorego. Śmiertelność jest bardzo wysoka.  Niekiedy pomocna jest endoskopowa sfinkterotomia (poszerzenie ujścia przewodu żółciowego) i usunięcie kamieni z dróg żółciowych.

Długotrwały alkoholizm, a w rzadszych przypadkach inne przyczyny doprowadzają do tzw. przewlekłego zapalenia trzustki. Istotą choroby jest postępujące włóknienie narządu, który w ten sposób zaczyna tracić swą funkcję. Przestaje wydzielać potrzebne enzymy a przewód zostaje zaczopowany tzw. kamieniami trzustkowymi. Taka trzustka nie jest w stanie zapewnić trawienia i część spożytego pokarmu nie jest przyswajana. Prowadzi to do biegunek oraz znacznej utraty wagi na skutek niedożywienia. Po każdym posiłku występują bardzo silne bóle, więc chorzy unikają jedzenia, co prowadzi do dalszego wyniszczenia organizmu. W skrajnych przypadkach dorośli mężczyźni ważą 40 kg lub mniej. Leczenie tej postaci zapalenia jest początkowo zachowawcze. Oprócz powstrzymania się od spożywania alkoholu, należy przestrzegać diety trzustkowej (z ograniczeniem tłuszczów), oraz przyjmować preparaty zastępujące enzymy trzustkowe np. "Kreon", "Panzytrat" i podobne.  Pomagają one w procesie trawienia. Jeżeli taka terapia nie jest skuteczna należy zastosować metody operacyjne, które zazwyczaj polegają na wycięciu części lub całej zmienionej trzustki. Łączy się to z przyjmowaniem owych preparatów  do końca życia. Tacy chorzy skazani są również na stosowanie insuliny, gdyż po wycięciu trzustki brakuje komórek ją wydzielających. Jest to cukrzyca spowodowana operacją.  

Widzimy więc, że trzustka jest ważnym i delikatnym narządem. Dbajmy o nią, zwłaszcza gdy jedząc karkówkę z grilla otwieramy kolejne "pół litra"